امنيت زيستي در گاوداري ها
مقدمه
سالانه ميلياردها ريال بهاي درمان وتلفات دامها براثر بيماريها پرداخته ميشود وآنچه بايستي سودعايد توليدكنندگان بشود براثرعدم توجه به بهداشت وپيشگيري ازدست ميدهند.
بسياري از توليدكنندگان توانائي دور نگهداشتن عوامل بيماريزا را از گله دارند. در صورتيكه ممكن است گله عاري از بيماريها و پاك باشد، راههاي بسياري براي جلوگيري از ورود عوامل بيماريزا به محيط زندگي دامها وجود دارد.
نبود بيماري در يك گله دليل سلامتي آنها نيست چه بسا آتشي در زير خاكستر نهفته باشد و هر لحظه ممكن است مخاطراتي بهداشت دامداري را تهديد كند.
درمان و كنترل بيماري با تجويز دارو و تزريقات بطور مداوم هزينه زيادي را مي طلبد و اقتصادي نيست، همچنين خساراتي را نيز بدنبال دارد از جمله كاهش شير و گوشت در اثر مصرف دارو و استرس ناشي از مواد شيميائي بعلاوه تا مدتي دارو و مواد شيميائي در شير و گوشت باقي مي ماند كه بايستي از مصرف شير و گوشت در اين مدت پرهيز كرد.
پيشگيري با روش جديد كه دنياي امروز آنرا بنام امنيت زيستي مي شناسد، مقرون بصرفه تر از تحمل مخارج درمان و تجويز دارو مي باشد. اين روش امروزي شامل بهسازي محيط، رعايت بهداشت و مديريت صحيح در تغذيه و نگهداري دام است. استفاده از روش امنيت زيستي نزديكترين و با صرفه ترين راه مبارزه با بيماريهاست و قدرت توليد را افزايش ميدهد. بكارگيري تدابيرو راهكارهاي صحيح بهداشتي پوشش مناسبي در جهت امنيت توليد است. اين تدابير و راهكارها را امنيت زيستي مي نامند.
امنيت زيستي چيست ؟
امنيت زيستي ا ز دو كلمه امنيت يعني در امان بودن و زيست يعني زندگي كردن تشكيل شده است و اصطلاحاً ميتوان آنرا به خوب زندگي كردن تعريف كرد.
امنيت زيستي عبارت است از تمامي اقدمهائي كه بايد در جهت حفاظت از موجودات زنده در برابر مخاطرات (بيماريها و حوادث) صورت گیرد. و بعبارتي شيوه اي از پيشگيري است كه نقش موثري در تامين سلامت آنها دارد. اين روش پيشگيري مسلماً مقرون بصرفه تر، موثرتر و بهتر از درمان است.
راههاي رسيدن به امنيت زيستي
راههاي رسيدن به امنيت زيستي شامل اقداماتي است كه رعايت آنها منجر به پيشگيري از مخاطرات ناشي از حوادث و نفوذ عوامل بيماريزا مي شود وعبارتند از:
1) طراحي محيط امن و مناسب
2) تهيه دام و علوفه از محل غير آلوده
3) كنترل جريانات ورود و خروج
4) رفع آلودگي ها، شستشو، ضدعفوني و سمپاشي
5) جداسازي و نگهداري دامها بر حسب سن و شرايط توليد
6) بهداشت كنترل و پيشگيري
طراحي محيط امن و مناسب:
بمنظور جلوگيري از دسترسي افراد و نفوذ عوامل بيماريزا و رفت و آمدهاي وسائل نقليه محل احداث تاسيسات بايستي حداقل در فاصله 3 كيلومتري از حوزه شهر و شهرنشيني احداث شود. همچنين خارج از محدوده بخشها و دهستان و روستاها باشد.
محل احداث دامداري بايستي با فاصله مناسب از دامداريهاي مشابه (500مترتا 250متر) و حداقل در فاصله يك كيلومتري كشتارگاهها باشد.
محل احداث دامداري از كارخانجات فرآوري گوشت، پوست و فرآوري مواد خام دامي و مراكز جمع آوري شير بايستي حداقل 500 متر فاصله داشته باشد.
محل احداث دامداري از جاده هاي اصلي و پر رفت و آمد بايستي حداقل 150 متر فاصله داشته باشد.
دامداري نبايستي در مسير رودخانه و مناطق سيل خيز و در مسير باد هاي فصلي ساخته شود.
محل احداث دامداري نبايستي در مسير تردد دام روستايي و عشايري كه به چراگاهها ميبرند، باشد بخصوص وسايل نقليه حمل دام و طيور نبايستي از كنار اين تاسيسات عبور داده شوند.
از آنجائيكه حيوانات وحشي در محيط خود زندگي آزادي دارند و اغلب ممكن است حامل و ناقل عوامل بيماريزا باشند بمنظور جلوگيري از نفوذ حيوانات و كنترل آنها ضرورت دارد در اطراف تاسيسات دامداري حصاركشي مناسب و بلند احداث شود.
ديواره ها نبايستي داراي شكاف و روزنه براي نفوذ و يا لانه گذاري موجودات مضر مانند روباه، شغال، موش صحرائي و حشرات باشد، ضمناً قابل شستشو و ضدعفوني باشد يك مثل قديمي گفته شده كه بهترين همسايه شما ديوار بلند شماست كه شمارا درمقابل بلايا نگهداري ميكند بنابراين ديوار بلند شمارا در مقابل همسايه بد محافطت ميكند.
خانه كارگري و دفتر كار مدير و اتاق تعويض لباس و حمام از تاسيسات اصطبل ها و محل شير دوشي بايستي فاصله داشته باشد.
براي جلوگيري از ورود بيماري از طريق دامهاي تهيه شده و خريداري شده از مناطق ديگر بايستي اصطبل قرنطينه جدا از ساير اصطبل ها باشد اين فاصله حد اقل صد يارد ميباشد.
براي پيشگيري از مخاطرات دامهاي جوان و مسن و سنگين و بر حسب نوع توليد وسن تاسيسات نگهداري هر يك بايستي بشرح زير باشد
1) سالن نگهداري گوساله هاي نوزاد و شيرخوار تا 4 ماهگي
2) اصطبل نگهداري گوساله هاي 4 تا 6 ماهه
3) اصطبل نگهداري تليسه و دامهاي جوان و دامهاي آبستن-اصطبل دامهاي خشك
4) اصطبل نگهداري دامهاي شيرده
5) سالن زانشگاه
6) سالن بيمارستان جهت نگهداري دامهاي بيمار
بنابراين بايستي محل نگهداري دامها بر حسب سن و شرايط توليد و شرايط بيماري بصورت بالا تفكيك شده باشد. بمنظور جلوگيري از ورود عوامل بيماريزا توسط كاميون ها و وسايل نقليه و وارد شوندگان به دامداري حوضچه اي در درب ورودي هم عرض با درب ورودي و بطول 4 متر و عمق 25 سانتي متر احداث مي شود. اين حوضچه هميشه بايستي داراي آب همراه با مواد ضدعفوني باشد.
تهيه دام و علوفه از محل غيرآلوده:
در تهيه و خريد دام بايستي دقت شود چرا كه اگر دام از مناطق آلوده به بيماريهاي واگير خريداري شود دامدار بدست خود بيماري را وارد دامداري و منطقه كرده است. دراين مورد بايستي با هماهنگي دامپزشكي محل و با مجوز بهداشتي دام را از محلي كه بيماري وجود ندارد تهيه نمائيد. بعلاوه دام خريداري شده را بايستي بمدت 21 روز در سالن قرنطينه نگهداري و توسط دامپزشك معاينات و معالجات لازم و واكسن هاي مورد نياز را تزريق كند در صورتيكه در اين مدت بيماري نشان نداد دام را با ساير دامهاي هم سن مخلوط كنند.
علوفه و غذاي دام بايستي از محلي مناسب و شناخته شده و غيرآلوده به بيماري، تهيه شود. از خريد علوفه كپك زده و سمپاشي شده خودداري شود.
آب آشاميدني و مورد مصرف دامداري بايستي از نظر ميزان سختي و يا سنگيني آزمايش شود تا مناسب آشاميدن باشد. ضمناً از نظر آلودگي مرتباً آزمايش و ميزان وجود آلودگي آن بايستي بررسي و قابل شرب باشد.
كنترل جريانات ورود و خروج:
افراديكه در به خطر افتادن امنيت زيستي يك دامداري مسئولند عبارتند از:
ü مدير دامداري يا صاحب دامداري
ü كارگران دامداري
ü دامپزشك و كاركنان دامپزشكي و دامپروري
ü شير جمع كن ها
ü دلالان خريد و فروش دام
ü افراد متفرقه و دوستان و آشنايان و خانواده هاي صاحب دامداري و كارگران
بيش از 90 درصد انتقال بيماري از طريق عبور و مرور افراد و وسايل نقليه به دامداري مي باشد. عدم توجه كافي و لازم بر ورود افراد مختلف بدون در نظر گرفتن شرايط بهداشتي آنها سبب وقوع بيماري و يا بعبارتي نفوذ عوامل بيماريزا به دامدار مي شود.
در برنامه امنيت زيستي توجه خاصي به كنترل ورود به دامداري بخصوص وسايل نقليه و كاميون ها مي شود.
كاميون هاي حمل علوفه و وسايل نقليه بدليل انتقال گرد و خاك و كود از دامداريها به دامداريهاي ديگر خطري جدي از نظر آلودگي به حساب مي آيند. اين كاميون ها بايستي از حوضچه ضدعفوني عبور داد و شاسي و بدنه آنرا ضدعفوني كرد. در صورت عدم ضرورت از ورود وسائل نقليه به دامداري جلوگيري شود و يا بار و علوفه را در محلي مناسب تخليه و توسط كارگران و وسايل نقليه مطمئن به انبار حمل شود. ضمناً بايستي از پياده شدن راننده در محيط دامداري جلوگيري كرد.
صاحب دامداري بايستي ابتدا خود قبل از ورود به محوطه دامداري و در اتاق تعويض لباس حمام كند و چكمه و لباس كار مخصوص بپوشد سپس وارد محوطه شود. اين امركارگران وساير افرادرا موظف به رعايت تعويض لباس ميكنداستخدام كارگر خوب ومطمئن مهم وباارزش است چرا كه اين افراد حافظ سرمايه شما خواهند بود وازبروز حوادث جلوگيري ميكنند.
صاحب دامداري با مدير دامداري بايستي چكمه و لباس كار به اندازه كافي در اتاق تعويض لباس داشته باشد و پس از استفاده آنها را شسته و ضدعفوني و آماده به كار كند.
كارگران دامداري بايستي هنگام ورود به محوطه پس از حمام كردن چكمه و لباس كار بپوشند، بخصوص زمانيكه از منزل و يا خارج دامداري به سركار مي آيند.
دامپزشكان و كاركنان دامپزشكي و دامپروران به لحاظ رفت و آمد به همه دامداريها و آلوده بودن مسئوليت مهمي در رعايت بهداشت هنگام ورود به دامداري دارند، اگر مطئن هستند در مناطق آلوده بوده اند از رفتن به دامداريهاي ديگرجداً خودداري نمايند.
صاحب دامداري براي آنها بايستي چكمه و لباس كار و ابزار معاينه و واكسيناسيون استريل و ضدعفوني شده آماده بكار مخصوص داشته باشد.
وسايل و ابزار تلقيح كاركنان دامپروري بايستي استريل و ضدعفوني شده و فاقد هر گونه آلودگي باشد و از چكمه و لباس كار موجود دردامداري و عاري از آلودگي استفاده نمايند.
از ورود شير جمع كن ها به دامداري بايستي جلوگيري شود و شير را درب دامداري به آنها تحويل نمائيد.
صاحب دامداري نبايستي به مناطق آلوده رفت و آمد نمايد و از ورود افراديكه در اينگونه مناطق جهت خريد و تهيه دام مي آيند جلوگيري نمايد.
از مواردي مهمي كه بايستي صاحب دامداري توجه داشته باشد آموزش كارگران و خانواده هاي آنها توسط اداره ترويج است و آنها را به مسائل بهداشتي آشنا نمايد. خود صاحب دامداري بايستي بطور مرتب در كلاسهاي آموزشي كه توسط مسئولين منطقه تشكيل مي شود شركت نمايد.
رفع آلودگي ها، شستشو، ضدعفوني و سمپاشي:
كود فضولات و ضايعات محيط مناسبي براي رشد عوامل بيماريزا و ماندگار شدن آلودگي مي باشد. جمع آوري مرتب و منظم و حمل كود و فضولات و تلفات به خارج دامداري و حمل آن به محل مناسب سبب جلوگيري از انتقال آلودگي به محيط زندگي دامها مي شود.
يكي از عوامل مخاطره آور حشرات از جمله كك ها، كنه ها، پشه ها و مگس ها هستند. كود و فضولات محل مناسبي جهت تغذيه و لانه گذاري آنهاست. همچنين شكاف ها و روزنه هاي ديواره هاي اصطبل و كناره ها دامداري محل امني براي زندگي حشرات است.
پس از جمع آوري كود و فضولات بايستي كف و ديواره ها را شستشو و ضدعفوني كرد و در فصل بهار و پائيز هر 15 روز و درساير فصول هر يكماه يكبار سمپاشي كرد. حصارها و اطراف محوطه و ديواره هاي داخلي و بيروني اصطبل ها و ساختمان هاي كارگري و دفتر كار شستشو و ضدعفوني و سمپاشي شوند.
آخورها و ديواره هاي غذاخوري پس از تخليه و شستشو فقط ضدعفوني شوند و به لحاظ احتمال مسموميت از سمپاشي خودداري شود. آبخوريها و ديواره هاي آبخوري شستشو و فقط ضدعفوني شوند و به لحاظ احتمال مسموميت از سمپاشي خودداري نمايند.
جداسازي و نگهداري دامها بر حسب سن و شرايط توليد :
همانطوريكه در طراحي ساختمان مشخص شد هر گروه از دامها بر حسب سن و شرايط خاص بايستي بطور جداگانه نگهداري شوند:
محل نگهداري گوساله
گاو و تليسه آبستن را 24 ساعت قبل از زايمان بايستي به زايشگاه منتقل نمود در اينجا بايستي بستري خشك و نرم وجود داشته باشد و آرامش خاصي براي راحتي زايمان برقرار باشد. پس از زايش بايستي پرستاري گوساله را انجام داد. پوزه را تميز و خشك كرد و بند ناف را ضدعفوني كرد، در صورت نياز به تنفس مصنوعي گوساله را آويزان و از طرفين سينه گوساله را تنفس مصنوعي داد تا در صورت وجود مايعات در ناي و ريه تخليه شود.
محل نگهداري گوساله بايستي گرم، آرام و هر كدام در قفسه انفرادي نگهداري و بصورت دستي شير داده شوند. مهمتر از همه آنست كه بايستي در روزهاي اول از آغوز مادر استفاده نمايد.
محل نگهداري گوساله تا 4 ماهگي از ساير دامها و مادر بايستي جدا باشد و غذاي نرم دراختيارآنها باشد. در اين مدت بايستي شاخ سوزي و در صورت نياز اخته گوساله ها ي نر نيز انجام شود.
بروز اسهال هاي غذائي و ميكروبي درگوساله رايج است. بايستي در اين مورد مراقبت هاي لازم انجام شود، واكسن هاي پيشگيري از سن 4 ماهگي بر حسب برنامه دامپزشكي انجام شود. واكسن هاي يادآور نيز طبق برنامه دامپزشكي مجدداً تكرار شود. مديريت بهداشتي گوساله ها سبب پيشرفت در سودآوري آينده آنها در توليد گاو جايگزين با هدف علمي مي شود.
محل نگهداري تليسه آبستن:
تليسه ها تا زمان بلوغ وجفتگيري بايستي در محلي جداگانه نگهداري شوند و با جيره غذائي مناسب تغذيه شوند. واكسن هاي رايج در اين سن بايستي انجام شود يكي از آزمايش هاي ضروري آزمايش بروسلوز (تب مالت) و سل گاوي است كه بايستي انجام شود.
محل نگهداري گاوهاي آبستن و خشك:
جيره گاوهاي آبستن و خشك با گاوهاي شيرده متفاوت است. بنابراين بايستي گاوهاي خشك يا غير شيري را در اصطبل جداگانه نگهداري وبا جيره مخصوص تغذيه شوند.
محل نگهداري گاوهاي شيرده
گاوهاي شيرده بر حسب ميزان توليدشير تعيين و تغذيه مي شوند. بنابراين اصطبل نگهداري آنها از گاوهاي غير شيرده بايد جدا باشد.
بهداشت كنترل و پيشگيري :
پلاك گذاري گوش وشماره گذاري بدن دام وتعيين شناسنامه براي هريك از دامها قدم مؤثري در شناسائي وبرنامه ريزي بهداشتي دامداريست با ايحاد اين برنامه ميتوان تاريخ تولد وبرنامه ريزي فحلي وتلقيح دام را بموقع انجام داد با اين برنامه صاحب دام مديريت كافي براعماليكه براي هريك از دامها انجام ميدهد دارد
تشخيص بموقع فحلي وتلقيح بموقع و كم كردن فاصله هاي زايمان بهره اقتصادي كه شامل دامدار ميشود علاوه بر توليد سالانه گوساله درافزايش شير نيز اهميت دارد .
از زمانيكه بيماري تب برفكي در اتگلستان شايع شد بلحاظ خسارت هاي اقتصادي كه به دامداران وصنعت دامداري اين كشور وارد آمد براي جلوگيري از بروز بيماري روش هاي مختلف امنيت زيستي پيشنهاد شد از جمله اين پيشنهادات جلوگيري از واردات مواد خام دامي ، كنترل بازديد كنندگان خارجي كنترل وسائل نقليه كاميونها و تجهيزات كه بدامداريها آورده ميشوند وبالاخره كنترل حيات وحش بود ازاين برنامه چنين استنباط ميشود كه درمان وپيشگيري در زمان بحران با بيماريها مقابله ميكند ولي كافي نيست امنيت زيستي است كه سبب جلوگيري از بروز بيماري ومحدود كردن بيماري وپيشگيري از انتشار بيماري ميشود .
اغلب بيماري هاي واگير ممكن است از يك دامداري به يك دامداري نزديك شوند ولي بستگي به ميزان رعايت بهداشت و امنيت زيستي دارد ، رعايت اين موارد باندازه اي مهم است كه در توليد شير وگوشت و داشتن سالانه يك گوساله بخوبي مشاهده ميشود.
از موارد مهمي كه قبل از وقوع بحران بايستي در نظر گرفته شود بيمه كردن دامها و دامداري در مقابل سوانح و حوادث وبيماريهاست چراكه باعث كاهش ضروزيان دامدار در مواقع بحراني ميشود آمادگي دامدار در برابر حوادث سبب كاهش حادثه و جلوگيري از حوادث ديگر ميشود بافكر ودانائي ميتوانيد با حادثه بوجود آمده مقابله كنيد .
يكي از مهمترين ومطمئن ترين روش مقابله با حوادث در دامداريها مشاوره با دامپزشك و كارشناسان دامپروري است كه شمارا در پيشگيريها و روشهاي واكسيناسيون وتغذيه وتعيين جيره مناسب هر يك از دامها راهنمائي ميكنند
ويروس ها ، باكتريها ، انگل ها ديوار وحصار دامداري را نميشناسند از هر طريق ممكن وارد ميشوند مثل آب خاك باد هوا علوفه كفش كلاه لباس انسان ودام اهلي يا وحشي كاميون ها ووسائل نقليه وابزار آلات مورد استفاده وساير تجهيزات فرقي نميكند اين شماهستيد كه راههاي ورود اين عوامل وروود بيماري را سد ميكنيد .
در پايان بايستي در نظر داشت واكسيناسيون بروش بهداشتي و با نظر دامپزشكي ازمهمترين راههاي پيشگيري است ،
واكسن هاي رايج دامپزشكي ايران كه در گاوداري شيري بكاربرده ميشود عبارتند از :
1) واكسن تب برفكي هر 4 تا 6 ماه يكبار
2) واكسن بروسلوز گوساله وگاو برحسب برنامه دامپزشكي
3) واكسن شاربن سالانه يك بار
4) واكسن تيلريوز سالانه يكبار
5) واكسن شاربن علامتي و پاستورلوز سالانه يكبار
6) واكسن لپتوسپيروز برحسب پيشنهاد دامپزشك
7) واكسن هاي ضد اسهال ميكربي گوساله ها برحسب برنامه دامپزشكي
Refrance
1) A new Animal Health Strategy for the European Union (2007-2013)where "Prevention is better than cure"
2) Biosecurity in the beef cattleOklahoma cooperative extension service
3) Dairy Biosecurity John H. Kirk 1 and Ed Henry 21 Extension Veterinarian School of Veterinary Medicine University of California And 2 Veterinary Medical Officer of Food and Agriculture
:: موضوعات مرتبط:
پرورش دام (گاو، گوسفند وبز)
