دانشگاه شهرکرد

دانشکده کشاورزی

بررسی مسائل و مشکلات مرغداران شهرستان اسفراین

تهیه کننده : علی توحیدی

استاد راهنما : دکتر علی محرری

 

بهار 1383

موقعیت جغرافیایی شهرستان اسفراین

 

شهرستان اسفراین یکی از شهرستان های شمال غربی استان خراسان است .که 5345 کیلومتر مربع مساحت دارد. این شهرستان بین 57َ - 56 تا 7َ – 58 طول شرقی و 40َ – 36 تا 17َ – 37  عرض شمالی راقع شده است .

این شهرستان در دامنه جنوبی ارتفاعات آلاداغ وجنوب غربی شاه جهان واقع شده است .و ازشمال به شهرستان های بجنورد وشیروان و از جنوب وجنوب غربی به شهرستان سبزوار و از شرق به شهرستان های قوچان و سبزوار واز غرب به شهرستان ها بجنورد متصل است .ارتفاع در بلندترین نقطه ( شاه جهان) 3032 متر از سطح دریا و در پست ترین نقطه 1000متر از سطح دریا ارتفاع دارد.

این شهرستان دارای دوبخش به نام های بخش مرکزی وبخش بام وصفی آباد می باشد. که دارای 8 دهستان و312 آبادی می باشد .مرکز شهرستان شهر اسفراین است .که در 30َ - 57   طول و 4َ - 37  عرض جغرافیایی قرار دارد.فاصله این شهر تا مرکز استان (مشهد ) از محور سبزوار 342 کیلومتر و از طریق محور بجنورد354 کیلومتر می باشد .و در 118 کیلومتری شمال سبزوار و 63 کیلومتری جنوب بجنورد قرار دارد.

جلگه اسفراین دنباله دشت نیشابور است .که آن را رشته کوه البرز در بر گرفته است .که در هر محل به یک نام معروف است .مثلا در بام وصفی آباد به نام جهان وارغیان و در شهر اسفراین به نام شاه جهان و دربجنورد و نیشابور به نام آلاداغ معروف است .

مهمترین رودخانه اسفراین قره سو می باشد . که از شاخه های فرعی رودخانه های گرماب ، سرخ آب ، کال ولایت، بیداواز ،روئین، سنخواست ، جاجرم ( از شرق به غرب ) تشکیل می شود .که همگی در قسمت شمالی قره سو هستند واین رودخانه در حقیقت زهکش اصلی دشت اسفراین و اصلی ترین رودخانه آن است .

 

 

درجه حرارت شهرستان

 

با توجه به آمار واطلاعات سازمان هواشناسی کمترین درجه حرارت در بهمن ماه با 8/1 درجه سانتی گرادو بیشترین آن در مردادماه با 25 درجه سانتی گراد است .سردترین نقاط ، ارتفاعات شهرستان و گرمترین نقطه مناطق میان دشت و سرخ چشمه است .

میزان بارندگی درشهرستان اسفراین

 

بیشترین مقدار بارندگی در فروردین ماه با 5/46 میلی متر و کمترین آن در مردادماه با 7/1 میلی متر در سال گزارش شده است .که بالاترین میزان بارندگی در ارتفاعات  وکمترین بارندگی را مناطق میان دشت دارد.

پرورش طیور در شهرستان اسفراین

پرورش طیور از جمله مرغ ، خروس ،بوقلمون، غاز واردک از زمان های قدیم در شهر اسفراین و نقاط روستایی به منظور تامین گوشت و تخم مرغ مصرفی خانواده ها و نیز کسب درآمد حاصل از فروش گوشت وتخم مرغ مازاد مرسوم بوده است . و نگهداری و پرورش مرغ وخروس بیشتر از سایر طیور ذکر شده ، رایج بوده است .و پرورش مرغ وخروس به دو صورت سنتی و صنعتی صورت می گیرد .که سیستم صنعتی محدود به تعداد 14 فارم گوشتی ( 7 واحد فعال و 7 واحد غیر فعال ) است .و فارم مرغ تخمگذار خوراکی و مرغ مادر در شهرستان وجود ندارد.طبق آمار اداره دامپزشکی شهرستان ، تعداد طیور در دو بخش سنتی و صنعتی به شرح ذیل است :

1)     در بخش پرورش سنتی

 

2)     در بخش پرورش صنعتی

در بخش صنعتی 14 واحد مرغ گوشتی موجود می باشد که 7 واحد آن فعال و 7واحد آن غیر فعال می باشد . وتعداد 180000 قطعه مرغ گوشتی موجود می باشد .

بررسی مسائل و مشکلات مرغداران شهرستان اسفراین

پرورش طیور یک صنعت کشاورزی مهم رو به گسترش در جهان است .تولیدات طیور ( گوشت و تخم مرغ ) حدود 10 درصد کل تولیدات دامی اعم از شیر ، گوشت و تخم مرغ های سالانه که در جهان تولید می شود رابه خود اختصاص می دهد. صنعت پرورش طیور همیشه به فناورانی که اصول علمی مربوط به پرورش طیور آگاهی دارند نیاز مند می باشد . تابا بررسی مشکلات وموانع این صنعت در جهت رفع آنها برنامه ریزی و این صنعت را گسترش و رونق بخشند.

کار مرغداری و دامپروری مانند هر نهاد یا سازمانی احتیاج به مدیریت درست و مناسب دارد هیچ کس نمی تواند فقط با تکیه بر سرمایه نقدی خود در کار مرغداری و دامپروری موفق گردد.و اغلب تصور می شود که دامپروری و مرغداری کار آسانی است و احتیاج به نظارت دقیق واصولی ندارد.در حالیکه کمتر کاری مثل دامپروری و مرغداری نیازمند هوشیاری و دقت و اصلاع است زیرا که دامدار یا مرغدار با موجود زنده سرو کار دارد. وبه کاری مشغول است که تعطیل بردار نیست و نیاز به مراقبت دائمی و شبانه روزی دارد.و سود آوری از این فعالیت ها بستگی به رعایت اصول زیادی دارد که هر گونه مسامحه وسهل انگاری در آن موجب شکست و ناکامی خواهد شد .پایه واساس پیشرفت هر کاری مخصوصا" کار تولیدی بر دو اصل استوار است :

1)     مدیریت

2)     رعایت اصول اقتصاد

چراکه مقرون به صرفه بودن تولید خود انگیزه تلاش بیشتر و سود آوری بیشتر است .در حال حاضر در طرح های دامپروری و مرغداری سود آوری بیش از هر موضوعی تئجه متخصصین را به خود جلب نموده است و تا زمانیکه سود آوری طرح ها به دقت قابل محاسبه قرار نگیرد نه سرمایه گذار بخش خصوصی حاضر به سرمایه گذاری می شود و نه دستگاه های اعتبار دهنده آمادگی و رغبت به دادن وام وتسهیلات دارند . لذا رعایت اصول اقتصادی در اداره یک موسسه تولیدی و توجه به قیمت های تمام شده محصولات و فرآورده های تولیدی از اهم موضوعات مدیریتی است .

در شهرستان اسفراین یکی از مشکلاتی که در رابطه با صنعت طیور وجود دارد این است که اکثر مرغداران از سطح تحصیلات پایین ( دیپلم وزیر دیپلم ) برخودار هستند که در رشته غعالیت خود تخصص کافی ندارند و با مشکلات مدیریتی مواجه هستندکه مدیریت ضعیف زمینه اتلاف دان و عدم کارآیی و استفاده نامناسب از منابع موجود  را فراهم می کند. که در مواقع تغییر قیمت ها دچار ضررو زیان فراوان می شوند . و اکثر مرغداران دان مورد نیاز خود را به صورت آماده خریداری می نمایند که آنان را بامشکلاتی مواجه کرده است که عبارتند از :

1)     گران تمام شدن قیمت دان مصرفی

2)     تحمیل هزینه حمل ونقل

3)     عدم توازن مواد مغذی و برآورده نساختن احتیاجات طیور

4)     کیفیت پایین مواد غذایی استفاده شده در جیره

5)     عدم رعایت بهداشت در هنگام تولید دان های آماده

6)     آلوده شدن در طی حمل ونقل

از آنجا که کارخانه خوراک دامی که دان مرغ تولید کند در شهرستان موجود نمی باشد مشکلات را دو چندان کرده است و کلیه اجزاء جیره از شهرستان های مجاور ( سبزوار و بجنورد ) یا از کارخانه های خوراک دام آن شهرستان ها تهیه وخریداری می شود . وفقط گندم مورد نیاز در شهرستان تولید می شود .عدم تولید مواد اولیه جیره مرغداری ها ، مرغداران را مجبور به تهیه اقلام مورد نیاز ، از بازار آزاد می کند که از سود آوری فعالیت اقتصادی و کشاورزی کاسته می شود .و به تبع آن رغبت مرغداران نسبت به ادامه فعالیت تولیدی را کاهش داده و منجر به خروج از این رشته غعالیت می گردد.

از دیگر مشکلات شهرستان اسفراین عدم وجود کشتارگاه صنعتی طیور است که مرغداران از آن شکایت دارند. که این موضوع نیز باعث تحمیل هزینه حمل ونقل و گاها" صف طولانی در کشتارگاه های شهرستان های مجاور می شود که برخی از مرغدارن مجبور به کشتار مرغ های خود در کشتارگاه سنتی می کنند که هم تهدیدی بر بهداشت مواد خوراکی و ساکنان و مصرف کنندگان به شمار می آید .

از دیگر مشکلات شهرستان اسفراین عدم وجود واحدهای مرغ مادر و موسسات جوجه کشی است که مرغداران را با تهیه جوجه یکروزه مواجه می نماید و مرغداران مجبور به تهیه جوجه یکروزه از شرکت های جوجه کشی شمال (آمل) و تهران می شوند که مسافت طولانی ، استرس زیادی به جوجه های یکروزه وارد کرده و در ضمن باعث تحمیل هزینه حمل ونقل بیشتر را موجب می شود .

عدم ثبات قیمت ها از دیگر مشکلات گریبان گیر مرغداران اسفراین و البته تمام مرغداران سطح کشور است . عدم ثبات قیمتها از قبیل عدم ثبات بازار گوشت ودان و قیمت جوجه یکروزه باعث ضرر وزیان فراوان شده و به همراه ضعف مدیریت ، از عوامل ورشکست شدن تعدادی از مرغداران شهرستان و کشور شده که مجبور به تعطیل کار خود می شوند .

یکی دیگر از دلایل نوسان بازار مرغ در استان خراسان ( که شهرستان اسفراین هم جزء آن است ) تعداد زیاد واحد های غیر مجاز می باشد ( بنا به گفته معاون امور دام سازمان جهاد کشاورزی استان خراسان 1052 واحد مرغداری غیر مجاز در استان خراسان فعال است ) به دلیل اینکه این واحد ها به صورت فصلی عمل کرده و در هر دوره که فعال می شوند موجب اشباع بازار و عرضه زیاد مرغ می شود که افت قیمت مرغ را به همراه داشته و موجب می شود در دوره بعدی تعدادی از مرغداری ها به علت عدم صرفه اقتصادی وارد عمل نشده و این بار افت تولید و افزایش قیمت ها را در بازار داشته باشیم .

در حال حاضر قیمت مرغ در بازار بر اساس سیستم عرضه و تقاضا تعین می شود و بعد از آزاد سازی صنعت پرورش مرغ دولت به این بخش یارانه ای پرداخت نکرده و مرغداران نیاز های خود را با ارز آزاد تهیه می کنند و به همین دلیل مرغ دیگر مشمول قیمت گذاری دولت نیست .( معاون امور دام وزرات جهاد کشاورزی)

اساسی ترین اصل مدیریتی در مرغداری گماردن کادر فنی ورزیده ازفبیل کارشناس ، تکنیسین و کارگر ماهر در مرغداری است .تا با بکار گیری روش صحیح پرورش ، تغذیه و بهداشت از هرگونه نارسایی جلوگیری کرده ، که مرغداران شهرستان از این امر غافل بوده و دچار مشکلات وخسارات زیادی می شوند.

مشکاتی دیگری هم در رابطه با محل احداث مرغداری وجود دارد از جمله واقع شدن در محدوده شهری موجب عدم فعالیت تعدادی از واحد های شهرستان شده و اکثر ساختمان های مرغداری از نظر تهویه و تراکم مرغ در واحد سطح مشکل دارند  . واکثر واحد ها حصار کشی نشده اند که رفت و آمد بی اجازه افراد و عبور حیوانات و سگ های ولگرد را به همراه داشته و موجب انتشار بیماری ها در منطقه می شود .

 

از جمله بیماریهای شایع در منطقه گامبورو، CRD ، کلی باسیلوز ، کریزا ، برونشیت می باشد بنا به گفته دکتر احمدی دامپزشک منطقه جدول واکسیناسیون به شرح زیر می باشد :

 

در هنگام اپیدمی آنفولانزا واکسن آنفولانزا بصورت تزریقی استفاده می شود .

از دیگر مشکلات مرغداران شهرستان این است که تسهیلات تحت عنوان نقدینگی مرغداران در شهرستان کم است و چون مرغداران دارای توان مالی پایین هستند معمولابه دلال و واسطه گران متوسل می شوند که اگر هم درآمدی داشته باشد نسیب واسطه گر و دلال می شود و از سود آوری مرغدار می کاهد.

مرغداران شهرستان به کم بودن تعداد واحد های پرورش مرغ دارای تعاونی فعالی نیستند و در زمینه های تهیه دان ، واکسن و مواد ضد عفونی و خدمات با مشکل مواجه هستند.

 پرورش سنتی و مشکلات پرورش دهندگان مرغ بومی

معمولا تمام خانواده های روستایی و تعدادی از خانواده های شهری پرورش دهنده ، چند قطعه مرغ وخروس جهت تولید گوشت و تخم مرغ مصرفی خود هستند تعداد مرغ ها در هر خانواده بطور متوسط کمتر از 10قطعه مرغ و یک قطعه خروس نیز نگهداری می شود .هرچند بعضی از خانواده ها تعداد بیشتری نیز پرورش می دهند و نژاد مرغ ها بصورت آمیخته ای از نژآد های بومی است هرچند نژادهایی  مثل  لگهورن نیز در بعضی از روستاها نگهداری می شود ولی نسبت به محیط و بیماریها آسیب پذیر بوده و دوام چندانی ندارد . در سال های اخیر افراد مختلف اقدام به توزیع جوجه از نژاد های مختلف در بین روستائیان نمودهاند که این امر موجب شده تا اصالت نژادهای بومی از بین برود و در حال حاضر نژاد هایی که در قدیم در شهرستان پرورش داده می شدند ازبین رفته و نژاد های جدید جایگزین آنها شده اند . البته مرکز پشتبانی مرغ بومی که در معاونت امور دام استان خراسان فعالیت می کند هر ساله اقدام به توزیع جوجه دربین روستائیان می نماید و مورد استقبال روستائیان قرار گرفته است (قیمت هر جوجه بومی در سال 83 ، 150 تومان ) معمولا پرورش طیور به روش سنتی علمی و فنی نبوده و از طرفی زحمتی برای نگهداری ، برای خانواده روستایی ندارد . طیور خود در داخل محوطه حیاط و طویله ها و مزارع اطراف منازل غذای مورد نیاز خود راتهیه می کند و خوراک آنها عمدتا  از انواع کرم خاکی ، لاشه حشرات ، سبزیجات و باقی مانده غذای منازل و دانه غلات که همراه با مدفوع دام ها دفع می گردد تشکیل می شود .و در این روش چون طیور از محدوده منازل دور می شوند مورد تهاجم حیواناتی مثل روباه ، شغال قرار می گیرند و گاهی نیز در اثر خوردن طعمه های مسموم ( مثلا گندم سمی که جهت مبارزه با موش بکار می رود ) مسموم می شوند .و همچنین خساراتی به مزارع اطراف منازل وسبزیجات وارد می کنند . واز طرفی بذر علف های هرز را می خورند که یک روش مبارزه بیولوژیکی با علف های هرز می باشد .و به علت آزاد بودن وتنوع در مصرف مواد غذایی معمولا طیور دچار کمبود غذایی نمی گردند. البته این روش تغذیه در روستاها معمول است و در شهر به علت محدودبودن فضا طیور اغلب در قفس های سیمی نگهداری شده و از پس مانده های غذایی و نان خیس شده تغذیه می شوند .در فصول سرد و بارانی مرغ ها بصورت دستی تغذیه می شوند و از غلاتی مثل ارزن ، گندم جهت تغذیه استفاده می شود .گردش در داخل محوطه اصطبل ها و تغذیه در داخل آن بیشتر در فصل زمستان صورت می گیرد . که بعضا" در زیر پا ها ی دام های دیگر له می شوند و تلف می شوند .منابع آب آشامیدنی مرغ ها نیز ها جوی ها و چاله ها می باشد که آب راکد و کثیف و غیر بهداشتی می باشد .

جایگاه پرورش در فصول گرم متفاوت از فصول سرد است . در فصول گرم در داخل حیاط ، روی شاخه درخت و یا جایگاه مخصوصی برای آنها ساخته می شود .که این جایگاه بعد از مدتی به کنه آلوده می شود .برای تخمگذاری مرغ ها جایگاه مشخصی وجود ندارد. ومرغ ها در داخل اصطبل ها وانبارهای علوفه تخم می گذارند و اغلب تخم مرغ ها دارای پوسته های کثیف و آلوده به مدفوع هستند .

جفت گیری توسط خروس که عمدتا برای تولید گوشت پرورش داده می شود صورت می گیر و با توجه به اینکه نسبت خروس به مرغ زیاد است ( 1به 10، 2به 10، گاهی هم 3به 10) اکثر تخم مرغ های تولیدی نطفه دار هستند و از آنها برای جوجه کشی استفاده می کنند .در مرغ های بومی خاصیت کرچی زیاد است . در اوایل بهار تعدادی از مرغ ها کرچ می شوند که از آنها برای جوجه کشی استفاده می کنند .که زیر هر مرغ کرچ 10تا 12 عدد تخم مرغ می گذارند .البته کرچ شدن مرغ پدیده ای غریزی است عامل اصلی ایجاد کرچی هورمون پرولاکتین است .که تحت تاثیر عوامل محیطی مختلف در مرغ ها ایجاد می شود که این عوامل عبارتند از :

1)     نژاد

2)     مدت روشنایی

3)     درجه حرارت

4)     قرار داشتن مرغ در کنار جوجه های کوچک هم نقشی در ایجاد کرچی مرغ دارد .

خانواده روستایی بر حسب نیاز از یک یا دو قطعه مرغ کرچ برای جوجه کشی استفاده می کند .و در اصطلاح محلی آنها را می خواباند و تعداد 12تا 14 تخم مرغ را در فضایی ساکت و آرام قرار داده و مرغ کرچ را روی آنها می خواباندو در انتخاب تخم مرغ معمولا سعی بر انتخاب تخم مرغ های درشت دارد .مرغ کرچ در همان محلی که خوابیده است تغذیه و مراقبت می شود تا از حرکت زیاد مرغ جلوگیری شود چون اگر مرغ از روی تخم مرغ ها بلند شود دما پایین آمده و کار جوجه کشی مختل می شود و نتیجه دلخواه بدست می آید .بعد از 21 روز جوجه ها از تخم بیرون می آیند و کار جوجه کشی به اتمام می رسد .و جوجه ها در روز های اول نیاز به مراقبت بیشتری دارند چون احتمال حمله کلاغ ، عقاب، گربه وجود دارد و جوجه ها معمولا تا سنین 3تا 4 ماهگی همراه مادر نگهداری می شوند .

جوجه های یکروزه در روز اول نیازی به غذا ندارند و فقط درجه حرارت بدن مرغ مادر را نیاز دارند و بعد از 24 ساعت تغذیه جوجه شروع می شود . خوراک اصلی جوجه ها را در روز اول نان خیس شده تشکیل می دهد و بتدریج از غلاتی مثل ارزن و گندم و باقیمانده غذا ، خوراک جوجه ها را تشکیل می دهد و بعد از مدتی حدود یک ماه جوجه ها قادرند همراه مرغ مادر توسط چرای آزاد تغذیه نمایند .

لازم بذکر است که جوجه ها در 2تا 3 روز اول در فضای بسته نگهداری و پس از آنکه قدرت تحرک پیدا کردند از هوای آزاد و محیط باز استفاده می نمایند. جوجه ها تا سن 3تا 4 ماهگی توسط مرغ مادر مراقبت می شوند ولی بعد از آن جوجه زندگی مستقل خود را شروع می کنند .سن بلوغ در جوجه خروس ها در شرایط مطلوب تغذیه ای 5 ماهگی می باشد و با در آوردن صدا از خود بلوغ رانشان می دهند و در جوجه مرغ ها در شرایط مطلوب تغذیه ای در سن 6 ماهگی به بلوغ می رسند که ابتدای تخمگذاری آنها محسوب می شود .

میزان تولید تخم مرغ شهرستان اسفراین از پرورش سنتی

تخم مرغ تولیدی شهرستان فقط توسط مرغ های بومی که به روش سنتی پرورش می یابند تولید می شود .چون در شهرستان مرغداری صنعتی که تولید تخم مرغ بکند وجود ندارد و قسمتی از نیاز شهرستان به تخم مرغ از شهرستان های دیگر مثل سبزوار و بجنورد تامین می شود و بخشی هم توسط مرغ های بومی که در شهرستان پرورش داده می شوند تامین می شود .با توجه به تعداد مرغ بومی (پرورش سنتی ) که تعداد 86909 قطعه می باشد و با در نظر گرفتن 100عدد تخم مرغ در سال برای هر مرغ میزان تخم مرغ اینگونه برآورد می شود :

8690900= 100×86909

میزان تولید گوشت حاصل از جوجه کشی طبیعی ( با استفاده از مرغ کرچ )

با توجه به تعداد 86909 قطعه مرغ در شهرستان که به روش سنتی پرورش می یابند و با در نظر گرفتن 10 درصد کرچی برای مرغ ه در سال حدود 8691~ 9/8690 مورد مرغ کرچ برای جوجه کشی طبیعی وجود دارد که اگر تعداد تخم مرغ که برای هر کرچی در نظر می گیرند را 12 عدد در نظر بکیریم و راندمان جوجه کشی 60 درصد باشد از هر مورد کرچی 2/7 قطعه جوجه تولید می شود که در هرسال 2/62575 = 8691×2/7 قطعه جوجه تولید می شود که اگر در پایان سال وزن زنده هر جوجه به 5/1 کیلوگرم برسد در مجموع گوشت تولیدی شهرستان از پرورش سنتی 8/93862 کیلوگرم خواهد بود .

معایب و مشکلاتی که در پرورش سنتی با آن روبرو هستیم عبارتند از :

1)     راندمان پایین جوجه کشی

2)     کرچی زیاد مرغ ها

3)     تولید نا کافی گوشت و تخم مرغ

4)     تولید تخم مرغ های با پوسته کثیف

5)     ضریب تبدیل بالا ( خوراک بیشتر مصرف شده به ازای اضافه وزن )

6)     مسموم شدن توسط طعمه های مسموم

7)     خوردن آب و خوراک غیر بهداشتی

8)     عدم رعایت بهداشت و آلوده شدن به کنه

9)     حمله پرندگان شکاری در روز های اول مثل کلاغ و عقاب

10) حمله حیواناتی مثل گربه ، شغال ، روباه

11) له شدن زیر پای دام های دیگر

12) انتشار بیماریها به همزیست بودن با دام های دیگر

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

                                                                           پایان

                                                                           علی توحیدی

                                                                              بهار 1383 –  شهر کرد

 

:: موضوعات مرتبط: طیور

:: هنرستانی خواهیم ساخت...
:: احادیثی درباره علم و دانش
:: یبوست و پینینگ (Constipation and Pinning)
:: کپیینگ(Caping)
:: کراچینگ
:: پشم چینی صورت(Facing)
:: گال زنی
:: فرآورده های دامی
:: واکنش میلارد(Millard's reaction) یا قهوه ای شدن (Browning Reaction)
:: عادات بد و غیر طبیعی گاوها
:: تحلیل سه سطح تغذیه در زنبور عسل
:: استفاده از حواس پنجگانه در مدیریت پرورش طیور
:: دلایل ساخت شش ضلعی حجره ها
:: اخته کردن به روش غیر جراحی ( بدون خونریزی ، بسته ) در گاو  
:: اهمیت آهنربای دامی در پیشگیری از بیماریهای ناشی از ورود اجسام فلزی