مواد افزودنی مواد خوراکی ( Feed Additivis )
در مواد خوراکی علاوه بر مواد خوراکی شناخته شده مقداری از مواد دیگر نیز است این مواد افزودنی شامل یک یا تمام موادی می‌شود که آن را به واسطه اثرات مخصوص به مواد خوراکی اضافه می‌گردد. مهمترین مواد افزودنی به جیره حیوانات عبارت است از آنتی بیوتیک ها، هورمون ها، آنزیم ها، داروها و مواد شیمیایی ویژه، تامپون ها، بافر ها، آنتی اکسیدانت ها (محافظت کننده های خوراک ). به عبارت دیگر افزودنی های غذایی موادی هستند که در مقادیر بسیار کم به غذای اصلی اضافه می‌شوند یا به طور کلی افزودنی های غذایی فرآورده های غیر مغذی هستند که استفاده از غذا یا عملکرد تولید حیوان را تحت تاثیر قرار می‌دهند و آنها را بر اساس روش عمل به صورت زیر تقسیم بندی می‌کنند:
افزودنی های غذایی (بر اساس روش عمل)
محرک های غذا
آنتی اکسیدانت ها
آنتی اکسیدانت ها جهت جلوگیری از فساد اکسیداتیو که باعث تخریب ویتامین های A، D ، E و چندین نوع از ویتامین های گروه B در جیره استفاده می‌شوند. ویتامین E آنتی اکسیدانت طبیعی می‌باشد. اتوکسی کوئین یا BHT به عنوان آنتی اکسیدانت عمل می‌کند ولی قادر به جلوگیری از پراکسیداسیون داخل سلولی نیست.
عوامل خوش طعم کننده( Flavouring Agent)
این نوع افزودنی های غذایی باعث افزایش خوشخوراکی و بالا رفتن مصرف غذا می‌شوند و در مواردی کاربرد دارند که حیوان بیمار بوده ویا تحت تنش قرار گرفته باشد.و یا اینکه مقادیر زیادی دارو با غذا مخلوط شده و یا خوشخوراکی جیره پایین باشد. نشخوارکنندگان ترکیبات شیرین را ترجیح می‌دهند گاو و بز به اسیدهای چرب فرار نیز عکس العمل مثبت نشان می‌دهند.
افزودنی هایی که باعث بهبود رنگ و یا کیفیت فرآورده های قابل فروش می‌شوند
بعض از مصرف کنندگان نصور می‌کنند که گوشت طیوری که دارای رنگ زرد و پر رنگ باشند دارای کیفیت عالی هستند و تولید کنندگان جهت تامین خواسته آنها رنگدانه گزانتوفیل را به جیره طیور گوشتی اضافه می‌کنند در رابطه با زرده تخم مرغ نیز هم چنین عقیده ای وجود دارد.از میان افزودنی ها از اسید آرسنیک، آرسنیلات سدیم و غیره استفاده می‌شود.
افزودنی هایی که باعث تسهیل در هضم و جذب می‌شوند
سنگریزه ( Grit)
طیور فاقد دندان جهت سائیدن دانه های سخت می‌باشند و این کار را در سنگدان خود انجام می‌دهند در زمانی که غذاهای فیبری و خشبی به جیره طیور اضافه می‌گردد بعض اوقات جهت افزایش سطح سائیدن در سنگدان، سنگریزه به جیره انها اضافه می‌کنند که پوسته صدف، سنگ آهک و غیره به عنوان سنگریزه مورد استفاده قرار می‌گیرند.
بافر ها و خنثی کننده ها( Buffers and Neutralisors)
افزایش مصرف کنسانتره در گاوهای پر تولید، pH شکمبه را پایین می‌آورد و باعث بروز اسیدوز می‌شود و قابلیت هضم سلولز را کاهش می‌دهد و اضافه کردن بافرها و خنثی کننده هایی همانند کربنات، بی کربنات، هیدرواکسیدها، اکسیدها، نمک های اسیدهای چرب فرار، نمک های فسفات، کلرید آمونیاک و سولفات سدیم در این رابطه سودمند بوده اند اخیرا نشان داده شده است که استفاده از بی کربنات سدیم جهت بهبود افزایش وزن روزانه، راندمان غذایی و تولید شیر شده است.
عوامل کلیت کننده( Chelates)
بعض از عوامل کلیت کننده همانند EDTA جهت افزایش جذب روی به جیره طیور اضافه می‌شوند.امروزه کلیت انواع مواد معدنی کم نیاز در دسترس می‌باشد.
پروبیوتیک( Probiotic)
پروبیوتیک مشتق شده از کلمه یونانی پرولایف (Pro Life) به معنی براي زندگی است. موادی را که اضافه کردن آن ها به جیره باعث تحریک رشد میکروارگانیسم های مفید دستگاه گوارش می‌شوند پروبیوتیک می‌نامند.پروبیوتیک ها را می‌توان به دو نوع عمده تقسیم بندی نمود:
1) محیط های کشت میکروبی زنده
2) محصولات حاصل از تخمیر میکروبی
نحوه عمل پروبیوتیک ها نیز همانند آنتی بیوتیک ها هنوز مشخص نشده است ولی در عین حال موارد زیر پیشنهاد گردیده است :
- تغییرات مفید در جمعیت میکروارگانیسم های روده و کاهش جمعیت E. Coli
- تولید لاکتات و در نتیجه تغییر pH روده
- تولید مواد مشابه آنتی بیوتیک ها
- کاهش تولید سم و یا جلوگیری از رشد E.coli
پروبیوتیک‌ها به طور اختصاصی به عنوان محرک رشد و برای بهبود ضریب تبدیل خوراک در طیور مطرح می‌باشند. پروبیوتیک‌ها باعث افزایش تولید آنتی بادی (IgA) و افزایش فعالیت ماکروفاژها و در نتیجه افزایش توان ایمنی می‌شود، که ضمن کاهش بیماری و بهبود ضریب تبدیل غذایی در طیور هیچ‌گونه باقی‌مانده‌ی بافتی نداشته و برخلاف آنتی‌بیوتیک‌ها مقاومت میکروبی ایجاد نمی‌کند.
افزودنی هایی که باعث بهبود رشد و تولید می‌شوند
آنتی بیوتیک ها( Antibiotics)
آنتی بیوتیک ها در غلظت پایین دارای خواص متوقف کننده و یا کشنده باکتری ها می‌باشند. اکنون مشخص شده است که افزودن مقادیر کم آنتی بیوتیک ها به جیره طیور و خوک، باعث افزایش میزان رشد می‌شود که از جمله آنها می‌توان از پنی سیلین، اکسی تتراسایکلین (ترامایسین )، کلرو تتراسایکلین، باسیتراسین، استرپتومایسین، گرامیسیدین، نئومایسین، اریترومایسین و غیره نام برد.
تفاوت میزان افزایش وزن در بین حیوانات شاهد و مورد آزمایش زمانی که جیره از نظر ویتامین های گروه B، پروتئین و بعضی از مواد معدنی دارای کمبود جزئی و یا در حد حاشیه ای باشد بیشتر است.آنتی بیوتیک ها از طریق نازک کردن دیواره روده، کاهش رشد میکروارگانیسم های بیماریزا، تغییر ترکیب باکتری ها و تحریک رشد باکتری هایی که مواد مغذی مشخص و نا مشخص مفید را می‌سازنند باعث افزایش عملکرد می‌شوند.در هنگام استفاده از آنتی بیوتیک ها باید مقرارت قانونی و نحوه دقیق استفاده از آنها را رعایت کرد.
آرسنیکال ها ( Arsenicals)
در مطالعات سال 1949 نشان داده شد که آرسینکال های آلی به عنوان محرک رشد در طیور عمل می‌کنند.
1- افزودنی هایی که متابولیسم حیوان را تغییر می‌دهند
هورمون ها ( Hormones)
از جمله هورمون هایی که زیاد استفاده می‌شوند می‌توان از استروژن ها، آندروژن ها، پروژسترون ها و هورمون های رشد، تیروکسین، تیروتروپین (کازئین یددار) را نام برد.که به عنوان محرک رشد و پروار در حیوانات پرواری مورد استفاده قرار می‌گیرند. هورمون ها به دو گروه تجزیه کننده ها و سازنده ها تعلق دارند و در هنگام استفاده از آنها باید مضرات آنها نیز مد نظر قرار داده و مقرارت قانونی مربوطه رعایت شود.
کاشتنی ها( Implants)
موادی هورمونی یا شبه هورمونی می‌باشند که بطور تدریجی و مداوم مواد شیمیایی فعال را به داخل جریان خون آزاد می‌کنند و معمولا زیر پوست گوش کاشته می‌شوند. از جمله این ها می‌توان دی اتیل استیل بسترول ( DES) یا اصطلاحا زرانول را نام برد.
مواد افزودنی که وضعیت وسلامتی حیوان را تحت تاثیر قرار می‌دهند
ترکیبات ضدنفخ
از جمله این ها می‌توان از آنتی بیوتیک اکسی تتراسایکلین و یا مواد ضد کفی همانند پولوکسالن (Poloxalene) و غیره نام برد.
افزودنی های ضد قارچ( Anti Fungal Additives)
باز دارنده های رشد کپک ها به غذا هایی که احتمال آلودگی با آسپرژیلوس فلاوس و پنی سیکلوپیوم و غیره را دارند اضافه می‌شوند.قبل از اضافه نمودن، رطوبت مواد غذایی باید به زیر 12 درصد کاهش داده شود.اسید پروپیونیک و پروپیونیک سدیم به دانه های با رطوبت بالا جهت جلوگیری از رشد کپک ها اضافه می‌گردد از مواد ضدقارچی همانند نیستاتین ( Nystathin) و یا سولفات مس در غذاهای کنسانتره ای جهت پیشگیری از کپک زدگی استفاده می‌شود.
ضد کوکسیدیوز ها ( Anti Coccidials)
از انواع مختلف آن مانند سولفاکینوکسالین، مونونسین و غیره را می‌توان استفاده کرد.
ضد کر م ها( Ant Helminetics)
در بعضی شرایط جهت کاهش عفونت های پارازیتی از آنها استفاده می‌شود از جمله DDrp (2و2 دی کلرونیل دی متیل فسفات ) را می‌توان نام برد که هم ضد انگل بوده و هم در گاو به عنوان محرک رشد عمل می‌کند.
آنتی بیوتیک ها
آنتی بیوتیک ها را ممکن است برای چندین مورد مختلف به مواد خوراکی اضافه شود.اگر در سطح پایی به عنوان محرک رشد، در سطح های بالاتر مصرف شوند برای مبارزه با عفونت های مخصوصی کاربد دارد. غالبا آنتی بیوتیک ها در خوراک گوساله های جوان شیری، طیور به کار می‌رود بویژه وقتی که در شرایط نا مناسب از نظر بهداشتی جایگاه و بیماری پرورش می‌یابند. در گوساله های جوان غالبا از بعضی آنتی بیوتیک ها همانند کلرو تتراسایکلین یا تتراسایکلین استفاده می‌کنند. عکس العمل گوساله ها به آنتی بیوتیک ها با افزایش مصرف خوراک، رشد سریع تر و با کاهش اسهال همراه است. در حال حاضر استفاده مداوم از آنتی بیوتیک ها به علت هزینه بالا و ترشح احتمالی آن در تولیدات حیوان، توصیه نمی شود. پیشنهاد می‌شود که به جای مصرف آنتی بیوتیک ها به عنوان محرک رشد شرایط بهداشتی برای دام ها فراهم گردد تا سرعت رشد آنها مختل نگردد. از دیگر آنتی بیوتیک ها می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
آرسنیکال ها : روی باکتری های مضر دستگاه گوارشی اثر منفی دارد.
نیتروفوران ها : برای جلوگیری و کنترل بیماری ها مصرف می‌شود و اثر مفیدی روی سرعت رشد و تولید تخم دارد.
آمپرولیوم(Amprolium) : جزء دارو های ضد کوکسیدیوز که در جیره طیور استفاده می‌شود.
هورمون ها
موادی با خاصیت هورمونی به علت داشتن خاصیت مفید بر ای توان تولیدی حیوانات مورد بررسی و مطالعه قرار گرفته است.این مواد تقریبا به چهار دسته تقسیم می‌شوند :
- ترکیبات آنابولیکی ( Anabolic Compounds ): که بر روی متابولیسم تاثیر دارد که باعث تحریک متابولیسم پروتئین می‌گردد.
- استروژن ها ( Strogens ) : که باعث افزایش ذخیره چربی می‌گردد.
- تیروکسین و ترکیبات مربوط به آن که سرعت متابولیسم را افزتیش می‌دهد و باعث تحریک رشد می‌گردد
- کاهش دهندگان غده تیروئید ( Thyroid depressants ): که باعث افزایش ذخیره می‌گردند. از این ترکیبات هورمون مانند فقط تعداد کمی از آنها را می‌توان به صورت مجاز در خوراک حیوان اضافه کرد، زیرا اکثر این هورمون ها بعد از مصرف حیوان در بافت ها بدن حیوان باقیمانده و در مصرف کننده اثر مضر می‌گذارد.
آنزیم ها
تقریبا در همه فرآیندهای هضمی، متابولیکی و سایر مراحل زندگی حیوان نقش کلیدی ایفا می‌کند به دلیل اهمیت فراوان آنها برای اضافه کردن مکمل های آنزیمی به خوراک حیوان کوشش های جدی صورت گرفته است با تاثیر آنزیم در جهت بهبود تخمیر در شکمبه و یا محافظت مواد سیلو شده و روی هضم بیشتر مواد خوراکی، امروزه تحقیقات زیادی هنوز در مورد آن صورت می‌گیرد.
داروها و مواد شیمیایی ویژه
علاقه وتوجه زیادی به کشف دارو ها و مواد شیمیایی برای بهبود دادن توان تولیدی حیوان و یا بازده خوراک دام و طیور پیدا شده است.از این گروه به موارد زیر می‌توان اشاره کرد :
- موننسین ( Monensin )
یک ماده شیمیایی کمپلکس و داروی آنتی کوکسیدیال برای طیور است.در نشخوارکنندگان تولید متان را کاهش و تولید اسید پروپیونیک را در شکمبه افزایش می‌دهد. از آنجا یی که تولید متان موجب اتلاف انرژی می‌گردد موننسین بازده تبدیل خوراک را در گاوهای گوشتی در حال رشد و پرواری بهبود می‌بخشد. در واقع با خورانیدن موننسین نسبت استات به پروپیونات در شکمبه کاهش می‌یابد.
- لاسالوسید ( Lasalocid )
یکی دیگر از داروهایی است که بر روی میکروفلور شکمبه اثر دارد و باعث افزایش اسید پروپیونیک که یک اسید گلوکوزنیک است و باعث چاق شدن حیوان می‌گردد.در ضمن در حیواناتی که مقدار زیادی کنسانتره مصرف می‌کنند تولید اسید لاکتیک را در شکمبه کاهش داده و خطر بروز بیماری اسیدوز لاکتیکی را کاهش می‌دهد.
لاسالوسید(Lasalocid) و موننسین (monensin)جزء دسته یونوفر ها ( Ionophores ) هستند. این داروها تا آخر دوره پروار قابل مصرف هستند و دوره حذف از جیره ( Withdrawxl )ندارند.
تامپون ها یا بافر ها ( Buffers )
ترکیباتی هستند که باعث کاهش تغییرات pH در شکمبه حیوانات نشخوارکننده می‌شود به طوری که اگر pH شکمبه به کمتر از 5 برسد حیوان دچار اسیدوز می‌گردد. این در صورتی اتفاق می‌افتد که حیوان از جیره های حاوی کنسانتره زیاد استفاده کند که در این حالت اضافه کردن بافرها می‌تواند از تغییرات شدید pH جلوگیری نماید. از این ترکیبات می‌توان به بی کربنات سدیم (جوش شیرین ) اشاره کرد که معمولا در جیره به میزان 1-6/0 درصد به کل جیره افزوده می‌شود.
آنتی اکسیدانت ها
محافظت کننده های خوراک یا آنتی اکسیدانت ها از فساد اسید های چرب غیر اشباع مواد غذایی جلوگیری می‌کنند. وبعضی از خوراک ها و مواد مغذی به ویژه آنهایی که حاوی سطح بالایی از چربی های غیر اشباع هستند به راحتی اکسیده و یا فاسد می‌شوند. برای پیشگیری و به تاخیر انداختن فساد از آنتی اکسیدانت ها استفاده می‌گردد. از آنتی آکسیدان های طبیعی می‌توان ویتامین E را نام برد. از انواع مصنوعی (صنعتی) آنتی اکسیدانت ها می‌توان به اتوکسی کوئین، BHA (بوتیلیتد هیدروکسی آمینول( Butylated Hydroxy Aminole )، BHT (بوتیلیتد هیدروکسی تولوئن ( Butylated Hydroxy Toluen ) و پروپیل گالات PG اشاره کرد.
از داروهای دیگری که در خوراک ها شاید استفاده گردد داروهای اختصاصی غیر مغذی برای کنترل مگس به نام استیروفوس ( Stirofos ) و یا مثلا مواد مغذی مانند ید در فرم آلی برای کنترل گندیگی سم ممکن تجویز گردد.
مایکوتوکسین ها و کپک ها
رشد کپک ها و تولید مایکوتوکسین ها اساسا توسط شرایط محیطی تحت تاثیر قرار می‌گیرد علوفه با رطوبت بیش از 15 درصد باقی ماندن طولانی مدت سیلوی مخلوط با خوراک در آخور حیوان. احتمال کپک زدن دارند. یکی از روش های کنترل رشد قارچ در روی دانه ها، علوفه، مواد سیلوشده و دانه های دارای رطوبت بالا، هیلاژها (مواد سیلوئی خشک که درصد ماده خشک بین 50- 40 و یا بیشتر است ) می‌کاهد. اسید فرمیک و فلزات سنگین مانند مس برای محافظت دانه ذرت با رطوبت بالا مورد استفاده قرار می‌گیرد. لازم به توضیح است که هیچ مهارکننده ای سمیت ترکیبات تولید شده ای مانند آفلاتوکسین را کاهش نمی دهد
:: موضوعات مرتبط:
تغذیه
