روش‌های مختلف گله داری
یکی از ویژگی‌های سیستم تولید در گلهداری که باعث تمایز آن نسبت به پرورش بقیه دام‌ها می‌گردد این است که در سیستم گلهداری به علت خصوصیات گوسفند هم نهاده(In put) و هم بازده (Out put) هر دو پایین است. در شرایطی که بتوان سیستم‌های تولید با راندمان بالا را ابداع کرد اختصاص دادن این سیستم به بز و گوسفند مقرون به صرفه نیست.
در ایران زمین‌های غیر قابل زراعت زیاد بوده و اراضی هستند که برای پرورش سایر دام‌ها مفید نیستند لذا باید از آنها استفاده نمود و گلهداری تنها وسیله‌ای است که می‌توان از این اراضی بهره برداری نمود. گوسفند و بز می‌توانند از امکانات تغذیه‌ای دشت‌ها و مناطق کوهستانی استفاده نمایند و وابستگی شدید به این امکانات دارند و این وابستگی نباید قطع شود زیرا هزینه قطع این وابستگی با تولید قابل جبران نیست مگر اینکه سیستم‌های غنیسازی با سیستم‌هایی که مواد خشبی را قابل استفاده نمایند بکار گرفته شوند.
در دنیا کل سیستم‌های پرورش گوسفند به دو برنامه مدیریتی متراکم (Intensive)وباز (Extensive) تقسیم می‌شوند یا به چهار دسته :
1) سیستم پرورش بسیار باز(Very Extensive)
2) سیستم پرورش باز (Extensive)
3) سیستم متراکم (Intensive)
4) سیستم بسیار متراکم یا صنعتی(Very Extensive)
سیستم پرورش بسیار باز (Very Extensive)
به دو شکل در دنیا مشاهده می‌شود :
1) نیمه عشایر یا عشایری(Trans Humance)
2) مرتع(Range)
از ویژگی‌های بارز این سیستم وجود اراضی بسیار وسیع و در اختیار گوسفندان است. این اراضی به دلیل نامناسب بودن خاک، کافی نبودن بارندگی و نامناسب بودن سطح زمین از نظر ناهمواری برای زراعت قابل استفاده نیستند. لذا پرورش گوسفند وسیله‌ای برای بهره برداری از زمین است. از طرفی تغییر شرایط زمین و محیطی مقرون به صرفه نیست. یعنی ایجاد مراتع مصنوعی در زمین‌های فوق و ایجاد ساختمان و تاسیسات هزینه زیادی دارد که پرورش گوسفند نمی‌تواند آن را جبران کند. این واقعیت، هدف اصلی پرورش گوسفند را در این سیستم تعیین می‌نماید. در این سیستم هدف از پرورش و بهنژادی ایجاد و بهبود مقاومت و صلاحیت بقاء در نژادهای گوسفند می‌باشد. باید مقاومت گوسفندان در این زمین‌ها را بالا ببریم و مقاومت نژادها را باید نسبت به خشکی و … بالا ببریم.
در بهبود ژنتیکی صفات اقتصادی همچون وزن بدن باید به گونه‌ای عمل کرد که به مقاومت حیوان لطمه‌ای وارد نشود و از هر عامل ایجاد کننده مقاومت باید بهره جست. در بعضی از شرایط رنگ معینی می‌تواند در مقاومت حیوان موثر باشد. در بعضی از نژادهای دنبه دار، وجود دنبه عامل کمکی برای بهبود مقاومت حیوان محسوب می‌شود. زیرا دنبه منبع ذخیره کننده انرژی و آب متابولیکی است. ذخیره شدن انرژی اضافه به صورت دنبه در مناطق گرم عامل مقاومت در برابر گرمای محیط در بدن حیوان است.
علاوه بر آن در مناطق سرد، حیوان برای مقاومت در برابر سرما چربی را در زیر جلد و اطراف بدن ذخیره می‌کند. در شرایطی که (مثل ایران) گوسفند برای تامین انرژی و غذا باید راهپیمایی زیادی انجام دهد دنبه می‌تواند انرژی این راهپیمایی را تامین کند. در کشورهایی مثل استرالیا، بخشی از آفریقای جنوبی و قسمتی از نیوزیلند استفاده از مرتع در پرورش گوسفند رایج است.
از طرفی این مراتع برای استفاده حیوانی غیر از گوسفند و استفاده برای زراعت مقرون به صرفه نیست و هزینه کردن زیاد برای تغییر محیط برای گوسفند مقرون به صرفه نیست و گوسفند متکی به شرایط محیطی است. در این سیستم بطور متوسط به ازای هر گوسفند نیم هکتار مرتع اختصاص داده می‌شود. معمولا اندازه گله‌ها به جهت مقرون به صرفه شدن پرورش، باید بزرگ و حدود 4 هزار راس گوسفند داشته باشد. در این شرایط می‌توان با اصلاح نژاد حیواناتی که تولید بیشتری دارند را جایگزین حیوانات فعلی نمود. در سیستم مرتع هدف اصلی پرورش تولید پشم است و تولید بره (گوشت) هدف فرعی پرورش است. میزان نهاده‌ها در این سیستم بسیار پایین است به ازای هر راس میش 5/0 تا 9/0 بره از شیر گرفته می‌شود که دلیل راندمان پایین کمبود غذا برای میش، کاهش میزان آبستنی و مرگ ومیر بره‌ها می‌باشد.
سیستم پرورش باز (Extensive)
این سیستم به چراگاه‌های تپه‌ای (Hill Operation) مشهور است در این سیستم دشواری‌های محیط کمتر از سیستم قبلی است میزان بارندگی‌های این سیستم بیشتر است و درجه حرارت کمتر است. 200روز در سال امکان چرا در روی مرتع وجود دارد و بقیه اوقات سال را گوسفندان در آغل بسر می‌برند و به صورت دستی تغذیه می‌شوند.
حاصلخیزی خاک در این سیستم آنقدر نیست که برای کشاورزی مناسب باشد و به همین دلیل برای مصارف گوسفندان اختصاص داده می‌شود. به دلیل تپه ماهور بودن اراضی اختصاص برای زراعت و پرورش گاو مناسب نیست. در این سیستم روی مقاومت حیوان در مقابل شرایط محیطی نیز تاکید می‌گردد و همچنین در این سیستم شدت چرا در مرتع 1تا 4 گوسفند در هکتار در هر سال می‌باشد. اندازه گله‌ها 500راسی تا 3000 راسی می‌باشد. در کشورهای اسکاندیناوی و شمال آمریکا و بخش‌هایی از شرق کانادا این سیستم رواج دارد. در اکثر این مناطق دوره چرا 200روز است در کشورهایی مانند بریتانیا و نیوزیلند به دلیل بالاتر بودن درجه حرارت تا 300روز هم چرا ادامه می‌یابد.
در این سیستم پرورش، تولید پشم فرعی بوده و تولید بره در درجه اول اهمیت می‌باشد. در این سیستم همانند سیستم قبل دامدار تا زمان تولید بره دخالت ننموده و امکان پرورش و پروار آن را ندارد. لذا اصلاح نژاد برای افزایش وزن و سرعت رشد در این سیستم‌ها نمی‌تواند هدف اصلی قرار گیرد. در این سیستم به دلیل سخت بودن شرایط محیطی تا سن 4 سالگی میش استفاده اختصاصی دارد و از آن به بعد از این سیستم خارج شده و در سیستم پرواربندی مورد استفاده و بهره برداری قرار می‌گیرند.
سیستم متراکم (Intensive)
این سیستم دارای دو شکل فرعی، سیستم مزرعه‌ای (Farm Flock) و سیستم روستایی(Village system )می‌باشد. تفاوت این سیستم با دو سیستم قبلی در این است که سیستم گوسفندداری در این روش شغل فرعی افراد و شغل اصلی آنها کشاورزی و زراعت است. زمین حاصلخیزی بیشتری دارد و به همین دلیل در درجه اول برای زراعت استفاده می‌شود. این سیستم بیشترین تعداد گوسفندان دنیا را در اختیار دارد.
توجیه اصلی نگهداری گوسفند در این سیستم بهره برداری از منابع طبیعی غیر قابل استفاده برای زراعت است. در این سیستم پسچر مزارع یک منبع مهم برای تغذیه گوسفند محسوب می‌شود. مراتع اطراف روستاها و مراتعی که مورد استفاده زراعی ندارند برای تغذیه گوسفند اختصاص داده می‌شوند. در مواردی مراتع اصلاح شده در این سیستم مورد استفاده قرار می‌گیرد. مثلا قبل از جفتگیری گوسفندان گاهی برای ایجاد تداوم کشت از کاشت گیاهان علوفه‌ای مثل یونجه و شبدر استفاده می‌شود، که گوسفند از آنها استفاده می‌کند. به دلیل استفاده گوسفندان از پسچر مزارع در این سیستم حداکثر استفاده از زمین به عمل می‌آید. در این سیستم شرایط محیطی تا حدود زیادی تغییر داده می‌شود لذا مقدار نهاده‌ها از دو سیستم قبل بیشتر است لذا برای اینکه این سیستم مقرون به صرفه باشد پتانسیل تولید گوسفند نیز باید بالا باشد.
سیستم بسیار متراکم یا سیستم صنعتی (Very Intensive)
یکی از ویژگی‌های این سیستم بالا بودن نهاده‌ها (High Input) می‌باشد. برای ساختمان، تاسیسات، خوراک دام، پرسنل و مدیریت باید هزینه زیادی پرداخت به دلیل بالا بودن نهاده‌ها (High Input) باید راندمان بالا نیز وجود داشته باشد. یکی از ویژگی‌های مناسب گوسفند برای این سیستم، بالابودن راندمان تولید مثل می‌باشد یعنی باید هر میش بیش از یک بره به دنیا بیاورد، حداقل تلفات، بالابودن سرعت رشد، کیفیت خوب لاشه نیز از دیگر ویژگی‌های مناسب گوسفند برای این سیستم پرورش می‌باشند. در حالیکه در سیستم‌های باز و بسیار باز تولید اصلی حیوان پشم است و در مورد سیستم‌های متراکم و بسیار متراکم گوشت تولید اصلی است. به دلیل اینکه تمام این ویژگی‌ها در گوسفندان مناسب این سیستم به تنهایی در یک نژاد معین وجود ندارد لازم است با بکارگیری روش‌های تلاقی بین نژادی و اصلاح نژاد این ویژگی‌ها را تامین کرد.
:: موضوعات مرتبط:
پرورش دام (گاو، گوسفند وبز)
