« شتر حیوانی است که کویر با او زنده است »
«افلا ینظرون الی الابل کیف خلقت» «آیه 17 سوره غاشیه»
مقدمه
شتر حیوانی مفید است و کاربرد های فراوانی دارد. این حیوان علاوه بر اینکه وسیله اصلی رفت وآمد ساکنین صحرا بوده ، مواد مفید دیگری نیز به انسان عرضه می کند از جمله گوشت ، شیر ، پشم( که در ساختن خیمه ها، پتو، فرش ،لباس های پشمی ، طناب و ریسمان استفاده می شود ) و پوست ( که برای ساختن کفش ،مشک و غیره مورد استفاده قرار می گیرد ). (1)
شتر سازگاری خوبی با محیط های خشک و بی آب و علف و صحرایی داشته ، بطوریکه به خوبی قادر است آب و هوای گرم وخشک ، بی آبی و کم غذایی را تحمل نماید.(1)
اهمیت پرورش شتر در ایران
کشور ایران با داشتن مراتع وسیع نیمه کویری، آب و هوای خشک و گونه های مرتعی خاص که تنها شتر می تواند از آنها تغذیه کند شرایط خاصی را در پرورش این حیوان ایجاد نموده است .(2)
اختصاصات فیزیولوژیکی و تولیدی این حیوان ایجاب می کند که علاوه بر قدرت زیست در شرایط خشک و کویری ، کم آب ، توانایی استفاده از گونه های گیاهان مرتعی پست و خشبی را به عنوان منبع غذایی نیز داشته باشد. با توجه به قرن ها تجربه و سابقه طولانی پرورش شتر در ایران ثابت شده است که پرورش و نگهداری آن نیاز به حداقل تأسیسات ، تجهیزات ، امکانات پرورش و سرمایه گذاری دارد. بنابراین با استفاده از شرایط محیطی مناسب پرورش شتر و استعداد هایی که در خلقت این حیوان مفید در وجود آن قرار داده شده می توان با نگهداری و پرورش شتر از امکانات بالقوه محیطی این نواحی وسیع ( مناطق کویری و نیمه کویری) استفاده نمود و قدم های اساسی در جهت اشتغال زایی و بهبود سطح اقتصادی جامعه برداشت و نیز بخشی از پروتئین مورد نیاز جامعه را تأمین کرد .(2)
دسته بندی نژادهای شتر
شتر را به لحاظ تولید می توان به 3دسته تقسیم بندی کرد :
1) نژادهای شیری
2) نژادهای گوشتی
3) نژادهای سواری و مسابقه(1).
خصوصیات شتر
لب های شتر دارای وسعت حرکت خوبی است . و لب بالایی به دو بخش تقسیم شده ، و لب پایینی در شترهای مسن بوضوح آویزان است و مانند سایر نشخوارکنندگان بر روی فک پایینی شتر فقط دندان های پیش وجود دارد و این دندان ها در فک بالایی وجود ندارد و یکی از راه های تشخیص سن شتر دندان ها و تعداد آنها می باشد .دهان شتر همیشه باز است و حیوان صداهای بلند و آزاردهنده ای از خود بیرون می آورد در قسمت انتهایی دهان شتر توده ای سرخ رنگ وجود دارد که احتمالا تا بخش جلویی دهان می رسد و وظیفه آن مرطوب کردن مؤخر حنجره است و در نتیجه کمک می کند که حیوان در برابر تشنگی مقاومت کند .(1)
در ناحیه مفصل پاها ، پوست شتر کلفت وخشن می شود که به آن «پینه» می گویند. این پینه ها بیشتر در جاهایی از بدن مشاهده می شود که شتر بر روی آنها می نشیند تا باقی بدن خود را از اصطکاک با زمین محافظت نماید .و همچنین جناغ سینه نیز پینه بزرگی دارد که به حفظ تعادل شتر در هنگام نشستن بر روی زمین کمک می نماید . کوهان شتر ، یک توده چربی است که حجم آن بر حسب نوع شتر ، سن و سلامتی یا بیماری وی تغییر می یابد . پاهای شتر به گونه ای افریده شده است که حیوان را در هنگام راه رفتن بر روی شن های نرم یاری می کند این پاها با هر گونه زمینی به جز زمین گل آلود مناسبت دارد .(1)
دستگاه گوارش شتر همچون سایر نشخوارکنندگان دارای معده چهارگانه بوده هرچند که هزارلا در شتر رشد نیافته است .(1)
شتر دارای رفتار خاصی است و معمولا بردبار و آرام است اما گاهی به صورت ناگهانی مهاجم می گرد (بخصوص در فصل جفت گیری) . در مقابل درد و بیماری ها تا حدودی مقاوم تر از سایر دام هاست . و هیچ گونه خستگی و ناراحتی را از خود بروز نمی دهد به همین جهت باید به دقت تحت نظر باشد زیرا در هنگام بیماری نیز بدن هر گونه اظهار ناراحتی همچنان بکار خود ادامه می دهد . در شتران سالم سر و گوش افراشته ، چشمان صاف ، کوهان دایره ای شکل ، بدن پر با انحنایی اندک به یکی از طرف ، پینه موجود در زیر جناغ سینه بزرگ و بدون زخم و ترک خوردگی می باشد . درجه حرارت بدن شتر دلیل خوبی برای شناخت سلامتی شتر است و از وقتی به وقت دیگر طبق جدول زیر تفاوت می کند .(1)
|
ساعت
|
متوسط درجه حرارت
|
میزان درجه حرارت
|
|
6صبح
|
3/36 درجه سانتی گراد
|
از 4/34 تا 37 درجه سانتی گراد
|
|
12ظهر
|
2/37 درجه سانتی گراد
|
از 35 تا 7/37 درجه سانتی گراد
|
|
6بعد ازظهر
|
1/38 درجه سانتی گراد
|
از2/37 تا 7/38 درجه سانتی گراد
|
چربی گوشت شتر در مقایسه با سایر گوشت های قرمز بسیار کم است همچنین به دلیل داشتن الیاف ضخیم پهن و فشرده قابلیت پذیرش چربی در سلول ها را ندارد . لذا پیشنهاد شده کسانی که مایل به کم کردن وزن بدن خود بوده و لازم است رژیم خاص غذایی را رعایت کنند از گوشت شتر استفاده نمایند . زیرا این نوع گوشت به دلیل داشتن اسید لینولئیک میزان کلسترول خون را کاهش می دهد وجود اسیدهای چرب غیر اشباع در گوشت شتر میزان ابتلاء به بیماری های قلبی را کاهش می دهد.همچنین اسید آمینه ضروری در بالاترین سطح کمی در گوشت شتر موجود است پروتئین بدست آمده از گوشت شتر نا بالغ 22/64 درصد است یعنی مصرف یک قطعه 100 گرمی گوشت شتر تمام نیاز بدن به پروتئین دامی در یک روز را تأمین نموده و معادل پروتئین مورد نیاز بدن از تخم مرغ و انواع پنیر هاست .(1)
تغذیه شتر
مدت چرای شتر باید 6 ساعت در روز باشد . شترها خوردن گیاهان و درختچه های کوچک را ترجیح می دهند .ولی قدرت تمیز دادن گیاهان سمی از غیر سمی را ندارند . کاه و ساقه محصولات کشاورزی برای شترها مفید بشمار می روند . شتر تا چند روز بدون نوشیدن آب می تواند زنده بماند ولی بهتر است در صورت امکان هر روز سیراب گردد. اگر شتر برای مدت درازی تشنه بود باید در هنگام رسیدن به آب از پی در پی نوشیدن وی جلوگیری کرد . شترها معمولا آب راکد را بر آب جاری ترجیح می دهند و باید در هنگام ظهر که آب گرم شده است آب بنوشد.(1)
تولید مثل
شتر نر بر خلاف شتر ماده دارای فصل جفت گیری است و این فصل متناسب با هنگام آمادگی شتر جهت باروری ( ماه های آخر فصل زمستان ) است که دوره یا فصل مستی شتر نامیده می شود . علایم هیجان جنسی شتر بسیار واضح است . بطوریکه کام نرم حیوان بزرگ شده و از دهان بیرون می زند . چنانچه دو شتر نر در حالت مستی در یک زمان و دریک گله وجود داشته باشند آن دو با هم جنگ می کنند و شتر پیروز اقدام به جفت گیری با شترهای ماده نموده و شتر شکست خورده حالت مستی خود را از دست می دهد . در این فصول معمولا شتر نر به حیوانات دیگر و حتی انسان حمله می کند . باروری شتر ماده در سن 4 سالگی شروع می شود . و ممکن است که تا 15 سال به زاد ولد بپردازد . و معمولا هر دوسال یکبار می زاید . مدت حاملگی شتر در حدود یک سال بطول می انجامد و به مدت 6 تا 12 ماه از حاشی ( بچه شتر ) مراقبت می کند . شتر ماده روزانه 5/4 تا 6 لیتر شیر می دهد و دوره شیردهی از 7 تا 18 هفته طول می کشد .(1)
بار کشی و کار
شتر هنگامی که 3 ساله می شود می تواند بار های سنگین را به وزن 125 تا 225 کیلوگرم و برای مسافت 23 کیلومتر در روز را حمل کند . سرعت شتر در شرایط مناسب 5/4 کیلومتر در ساعت است اما شترسواری می تواند 125 کیلوگرم بار را بردارد و با سرعت 5/7 تا 9 کیلومتر در ساعت در روز مسافتی معادل 48 کیلومتر را بپیماید .(1)
شتر ها تا سن 15 الی 20سالگی می توانند بارهای سنگین را تحمل کنند و تا سن 30سالگی یا بیشتر بعضی از کارهای سبک را انجام دهند . بعضی از شترها ممکن است 50سال عمر کنند . به منظور جلوگیری از صدمات شتر در فصل جفت گیری اقدام به اخته نمودن شترهای کاری و بارکش در سن کمتر از 6 سالگی می نمایند . (1)
شترهای کاری را برای کنترل بیشتر مهار می کنند بدین صورت که پس از مقید نمودن یکی از رژه های بینی (چپ یا راست ) را سوراخ نموده و از آن حلقه یا طناب عبور می دهند .(1)
منبع :
1) شوریده ، علی رضا .فصلنامه آموزشی ترویجی . سال سوم . شماره 15 . زمستان 1383. صفحات 20 و 21
2) چاشنی دل ، یدالله ؛ متقالچی ، عبدارزاق ؛ اسد بیگی ، روح الله . تأ سیسات دامپروری . 1378.انتشارات مدرسه . 174 صفحه .
3) جزوه پرورش شتر. مهندس علی توحیدی. هنرستان کشاورزی امام رضا اسفراین- خراسان شمالی
:: موضوعات مرتبط:
پرورش شتر
